مریم میرزاخانی از جمله نوابغ علم ریاضیات جهان است که شهرت او جهانی بوده و امروزه کمتر کسی پیدا می‌شود که او را نشناسد. پروفسور مریم میرزاخانی کسی است که با وجود عمر کوتاهی که داشت، توانست جوایز و افتخارات بسیاری را در عرصه ریاضیات به دست بیاورد. این نوشتار از ویکی زندگی تلاش دارد تا به برخی از زوایای زندگی این نابغه بپردازد.
مریم میرزاخانی در تاریخ ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ به دنیا آمد و برابر با ۲۳ تیر ۱۳۹۶ به دلیل ابتلا به بیماری سرطان از دنیا رفت. میرزاخانی ریاضیدان ایرانی و استاد دانشگاه استنفورد بود. میرزاخانی در سال ۲۰۱۴ به دلیل کار بر «دینامیک و هندسه سطوح ریمانی و فضا‌های پیمانه‌ای آنها» جایزه فیلدز را به دست آورد؛ گفتنی است که این جایزه، بالاترین جایزه در علم ریاضی محسوب می‌شود. زمینه تحقیقاتی او مشتمل بر نظریه تایشمولر، هندسه هذلولوی، نظریه ارگودیک و هندسه هم‌تافته بود.
زندگی و تحصیل مریم میرزاخانی
مریم میرزاخانی در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ (۱۲ مه ۱۹۷۷) در تهران به دنیا آمد. پدرش احمد میرزاخانی مهندس برق و رئیس هیئت مدیره مجتمع آموزشی نیکوکاری رعد بود. پدر مریم میرزاخانی اهل طالقان استان البرز می‌باشد. او با اتمام تحصیلات ابتدایی با شرکت در آزمون ورودی مدارس سمپاد وارد دبیرستان فرزانگان تهران شد.
مریم میرزاخانی در دوران تحصیل در دبیرستان فرزانگان تهران، برنده مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی در سال‌های ۱۹۹۴ (هنگ‌کنگ) و ۱۹۹۵ (کانادا) شد و در این سال به‌عنوان نخستین دانش‌آموز ایرانی نمره کامل را به دست آورد. وی نخستین دختری بود که در المپیاد ریاضی ایران طلا گرفت و به تیم المپیاد ریاضی ایران راه یافت؛ او نخستین دانش آموز ایرانی بود که دو سال مدال طلا گرفت.
میرزاخانی سپس در سال ۱۹۹۹ مدرک کارشناسی خود را در رشته ریاضی از دانشگاه شریف و دکتریِ خود را در سال ۲۰۰۴ از دانشگاه هاروارد به سرپرستی کورتیس مک‌مولن و از برندگان مدال فیلدز، گرفت. از مریم میرزاخانی به‌عنوان یکی از ده ذهنِ جوان برگزیده سال ۲۰۰۵ از سوی نشریه پاپیولار ساینس در آمریکا و ذهن برتر در رشته ریاضیات تجلیل شد.
میرزاخانی برنده جوایزی چون جایزه ستر از انجمن ریاضی آمریکا در سال ۲۰۱۳ و جایزه کلی بود. وی از یازدهم شهریورماه ۱۳۸۷ (اول سپتامبر ۲۰۰۸) در دانشگاه استنفورد استاد دانشگاه و پژوهشگر رشته ریاضیات بود. پیش از این، او استاد دانشگاه پرینستون بود.
روزجهانی زن در ریاضیات
روز تولد مریم میرزاخانی ۲۲ اردیبهشت (دوازدهم مه) از سوی اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی جهان با پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران به عنوان روز جهانی زن در ریاضیات نامگذاری شد.
فعالیت‌های علمی
میرزاخانی به همراه ۹ محقق برجسته دیگر در چهارمین نشست ۱۰ استعداد درخشان نشریه پاپیولار ساینس در آمریکا مورد تقدیر قرار گرفت. به نوشته یواس‌ای تودی این فهرست ۱۰ نفره، شامل محققان و نخبگان جوانی است که در حوزه‌های ابتکاری مشغول به فعالیت هستند و با این حال معمولاً از چشم عموم پنهان مانده‌اند.
این فهرست براساس پیشنهاد‌های ارائه شده از سوی سازمان‌های گوناگون، رؤسای دانشگاه‌ها و ناشران انتشارات علمی برگزیده شده‌اند. این محققان برجسته جوان در حوزه‌های گوناگونی از گرافیک رایانه‌ای تا ریاضیات و علوم ربوتیک، افق‌های تازه‌ای در مرز‌های جهان اطراف ما گشوده‌اند که مریم میرزاخانی ریاضیدان ۳۹ ساله ایرانی یکی از آنها است.
میرزاخانی در سال ۱۹۹۹ میلادی موفق شد راه‌حلی برای یک مشکل ریاضی پیدا کند. ریاضیدانان مدت‌های طولانی است که به دنبال یافتن راه عملی برای محاسبه حجم رمز‌های جایگزین فرم‌های هندسی هذلولوی بوده‌اند و در این میان مریم میرزاخانی جوان در دانشگاه پرینستون نشان داد که با استفاده از ریاضیات شاید بتوان بهترین راه را به سوی دست یافتن به راه‌حلی روشن در اختیار داشت: محاسبهٔ عمق حلقه‌های ترسیم شده بر روی سطوح هذلولوی.
میرزاخانی در تلاش است تا معمای ابعاد گوناگون فرم‌های غیرطبیعی هندسی را حل کند. در صورتی که جهان از قاعده هندسه هذلولی تبعیت کند، ابتکار وی به تعریف شکل و حجم دقیق جهان کمک خواهد کرد. در واقع مشکل این است که برخی از این اشکال هذلولی هم‌چون دونات یا آمیب دارای ظاهری بسیار نافرم هستند که محاسبهٔ حجم آنها را به معمایی جدی برای ریاضیدانان مبدل کرده‌است.
اما میرزاخانی با یافتن راهی جدید در واقع دست به یک ابتکار عمل بزرگ زد و با ترسیم یک سری از حلقه‌ها بر روی سطح این گونه اشکال پیچیده به محاسبه حجم آنها پرداخت. کاربرد‌های عملی اندکی برای پژوهش او وجود دارد، ولی اگر مشخص شود که جهان توسط هندسه هذلولوی اداره می‌شود، کار او می‌تواند به تعریف دقیق شکل و حجم آن کمک کند.
میرزاخانی در سال ۲۰۰۹ به خاطر دستاوردهایش در ریاضیات برنده جایزه بلومنتال شد. در اعلامیه‌ای که انجمن ریاضی آمریکا به مناسبت برنده شدن این جایزه برای میرزاخانی منتشر کرد، دلیل گرفتن این جایزه مهم ریاضی، “خلاقیت استثنایی، و تز (دکترای) مبتکرانه که در آن، ابزار‌های گوناگونی از هندسه هذلولوی گرفته تا روش‌های کلاسیک فرم‌های اتومورفیک و تقلیل سیمپلکتیک برای بدست آوردن نتایجی در سه مسئله مهم ترکیب شده‌اند ” عنوان شد.
دریافت جایزه فیلدز
او در سال ۲۰۱۴ برنده مدال فیلدز شد که بالاترین نشان علمی رشته ریاضیات است و هر چهار سال یک‌بار به دانشمندان برگزیده زیر ۴۰ سال اهدا می‌شود و از آن به نوبل ریاضیات نیز تعبیر می‌شود. وی نخستین زن و نخستین ایرانی بود که موفق به دریافت این جایزه گشت.
بیماری و درگذشت مریم میرزاخانی
در تیرماه سال ۱۳۹۶ اعلام شد مریم میرزاخانی به دلیل ابتلا به سرطان در بیمارستانی در آمریکا بستری شده‌است. میرزاخانی از چهار سال پیش‌تر به سرطان سینه مبتلا شده‌بود و اکنون این سرطان به مغز استخوان او سرایت کرده بود. پدر و مادر وی برای مراقبت از او به آمریکا رفتند. پروفسور مریم میرزاخانی در تاریخ ۲۳ تیر ۱۳۹۶ در ۴۰ سالگی در بیمارستانی در کالیفرنیای آمریکا درگذشت.
بخشی از جوایز و افتخارات
مریم میرزاخای در طول حیات علمی خودش توانست جوایز و افتخارات زایدی را به ارمغان بیاورد، مانند: مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی (هنگ‌کنگ ۱۹۹۴)، مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی (کانادا ۱۹۹۵)، همکار پژوهشگاه دانش‌های بنیادی در تهران از ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹ ، جایزه افتخاری دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۳، جایزه برترین فارغ‌التحصیلان دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۳ و جایزه پژوهشگر برتر بنیاد ریاضیات کلی در سال ۲۰۰۴ از جمله جوایز و افتخارات مریم میرزاخانی است.